Trzy rodzaje uśmiechu
Uśmiech rozpoznają ludzie ze wszystkich kultur. Mogłoby się wydawać, że jest on znakiem na tyle uniwersalnym, że w jego znaczeniu nie ma nic szczególnie zagadkowego. Istnieje jednak wiele rodzajów uśmiechu i nie wszystkie z nich odzwierciedlają pozytywne emocje; oprócz chwil szczęścia, zdarza nam się uśmiechać również wtedy, kiedy czujemy smutek, zażenowanie czy dyskomfort.
Model SIMS (Simulation-of-smiles model) wyróżnia co najmniej trzy rodzaje uśmiechu:
Wszystkie one pełniły (i nadal pełnią) istotną funkcję w rozwiązaniu problemów społecznej adaptacji. Do tej pory nie wiemy jednak dokładnie, jak wygląda każdy z nich.
Skoro każdy z wspomnianych typów uśmiechu pełni różne funkcje, to zrozumiałym jest założenie, że muszą się one wiązać z nieco odmienną mimiką. Badacze (Rychlowska, M., Jack, R.E., Garrod, O.G.B, Schyns, P.G., Martin, J.D., Niedenthal, P.M.) postanowili sprawdzić to przy pomocy serii prostych eksperymentów.
Badanie pierwsze
W pierwszym z nich badani oglądali dużą próbkę (2400) losowych animacji twarzy reprezentujących biologicznie możliwe konfiguracje mimiki. Prezentowane modele zasymulowano komputerowo. Każdy z nich odzwierciedlał twarz dokonującą jedno- lub obustronnego skurczu mięśnia jarzmowego, czyli stałego komponentu każdego z opisanych wyżej rodzajów uśmiechu. Zadaniem badanych było zdecydowanie, który z uśmiechów widnieje na zaprezentowanym modelu oraz w jakim stopniu należy on do tej kategorii (np. „uśmiech dominacji, słaby” albo „uśmiech nagrody, bardzo silny”). Mogli również wybrać opcję „neutralny/inne”. Na podstawie tak uzyskanych danych eksperymentatorzy obliczyli, z jaką konfiguracją ekspresji twarzy wiąże się każdy z trzech rodzajów uśmiechu.
Po przeprowadzeniu pierwszego eksperymentu badacze wykorzystali wzorce odpowiedzi badanych do stworzenia komputerowego modelu każdego z trzech rodzajów uśmiechu. Następnie zaprosili do badania nowych uczestników.
Badanie drugie
Nowej grupie zaprezentowano 2580 nowych modeli uśmiechów, które powstały na podstawie odpowiedzi badanych w pierwszym eksperymencie. Uczestników poinformowano, że w każdej próbie eksperymentalnej będą oglądali model twarzy podpisany jako jeden z trzech rodzajów uśmiechu (nagrody, afiliacyjny, dominacji). Poinstruowano ich, aby wciskali przycisk oznaczający „tak”, jeśli sądzą, że etykietka dobrze opisuje wyraz twarzy, którą im pokazano, a w przeciwnym wypadku – przycisk oznaczający „nie”. Każdy badany obejrzał 300 wybranych losowo uśmiechów (po 100 z każdego rodzaju – z czego 50 zgodnych z opisem).
Okazało się, że uczestnicy najtrafniej rozpoznawali uśmiechy nagrody, później – dominacji, najgorzej zaś – afiliacyjne. Okazało się, że w przypadku ostatnich niski współczynnik poprawnych odpowiedzi związany był z wysoką ilością fałszywych alarmów (najczęściej była to odpowiedź „tak”, kiedy prezentowano uśmiech nagrody, który badani mylili z afiliacyjnym). Ogólny wniosek badanych był taki, ze znacznie trudniej odróżnić od siebie uśmiechy nagrody i afiliacyjny niż uśmiech dominacji od któregokolwiek z nich – jak gdyby uśmiech dominacji stanowił odrębną kategorię.
Badanie trzecie
W trzecim eksperymencie naukowcy postanowili sprawdzić, jakie motywacje społeczne wiążą się z trzema rodzajami uśmiechu. Rekrutowali nowych badanych, którzy oceniali uczucia wywołane u nich przez modele sporządzone w oparciu o wyniki pierwszego badania.
W każdej próbie prezentowano model twarzy oraz wyświetlano jedno z trzech pytań w postaci: „W jakim stopniu ta osoba…
Badani używali do odpowiedzi siedmiostopniowej skali (1 – w ogóle, 7 – bardzo). Mogli powtarzać proces oglądania animacji tak długo, aż byli pewni, że potrafią podjąć odpowiednią decyzję.
Rezultaty ostatniego eksperymentu doskonale współgrały z tymi uzyskanymi w drugim. Wzorce odpowiedzi okazały się podobne dla uśmiechu nagrody i afiliacyjnego, łatwo odróżnialny był natomiast uśmiech dominacji.
Głównym celem badaczy było zrozumienie biologicznych mechanizmów uśmiechu. Warto jednak dodać, iż stworzone przez nich modele mogą zostać użyte jako wzór dla programów używających algorytmów automatycznie wykrywających i klasyfikujących rodzaje uśmiechu, a także w chirurgii.
Wnioski
Najistotniejszym ogólnym wnioskiem z trzech badań wydaje się ten, że wszystkie trzy typy uśmiechów są reprezentowane przez odmienne konfiguracje skurczów mięśni twarzy. Z uśmiechem nagrody wiąże się m.in. uniesienie brwi – badacze wnioskują, że może on odzwierciedlać on chęć przedłużenia pozytywnego doznania zmysłowego. W uśmiechu afiliacyjnym największą rolę odgrywają wargi – ukrywają one zęby, które odsłonięte manifestowałyby negatywne emocje, zniechęcając do nawiązania kontaktu. Uśmiech dominacji poznajemy przede wszystkim po zmarszczeniu nosa i uniesieniu policzków – odzwierciedla on zadowolenie, ale odsłania także białko oka, co jest charakterystyczne dla wyrażania emocji takich jak złość, strach czy zdziwienie.
Podkreślenia wymaga fakt, że wszystkie trzy typy uśmiechu wiążą się ze skurczem mięśnia jarzmowego większego (zygomaticus major) – jednak w przypadku uśmiechu dominacji, w przeciwieństwie do pozostałych, nie jest on napinany symetrycznie. To specyficzne, asymetryczne zmarszczenie najczęściej odzwierciedla pogardę lub drwinę, przypominając również mimikę osoby odczuwającej wstręt. Okazuje się zatem, że uśmiech faktycznie nadaje się na każdą okazję – czy zamierzamy nawiązać przyjaźń, czy rozniecić wojnę.
Bibliografia
|
|
|
|
|
|
