Włoscy badacze postanowili sprawdzić neuronalne podłoże procesów decyzyjnych; w tym to, czy wartość oraz dostępność ewentualnej korzyści lub straty angażują różne struktury mózgowe.
Wcześniejsze badania
Procesy decyzyjne były przedmiotem zainteresowania badaczy już kilka dekad temu. W 1987 roku Loewenstein wykazał, że ludzie nie zachowują się tak racjonalnie, jak myślą i jak się oczekuje. Okazało się, że jesteśmy skłonni zapłacić więcej za odwleczoną w czasie korzyść albo za natychmiastową stratę.
Natomiast badania na ludziach i małpach naczelnych przeprowadzone przez McClure i współpracowników (2004) pozwoliły wysnuć hipotezę, że w podejmowanie decyzji mogą być zaangażowane dwa systemy neuronalne. Pierwszy składający się z układu limbicznego i paralimbicznego obejmującego brzuszną część prążkowia, korę przedczołowa i oczodołowo-czołową oraz część hipokampa. Te struktury miały pozostawać aktywne w przypadku, gdy opcja natychmiastowej korzyści lub straty była dostępna. Zaś gdy decyzja dotyczyła opcji odroczonej zaangażowana była tylna kora ciemieniowa i boczna kora przedczołowa.
Hipoteza ta jednak budzi wiele wątpliwości, chociażby z tego powodu, że w 2007 roku (Glimcher i inni, 2007) stwierdzono, że układ limbiczny nie był szczególnie zaangażowany w wybieranie natychmiastowych opcji. Osoby badane wybierały raczej opcję "najszybciej jak to możliwe" bez względu na to czy oznaczało to minuty, czy miesiące. Według badaczy za wybieranie opcji natychmiastowych odpowiedzialne są: brzuszna część prążkowia oraz tylna i przednia kora zakrętu obręczy. Te same obszary są zaangażowane w wybieranie odroczonych opcji, jednak ich aktywność jest o wiele niższa niż w przypadku wyboru natychmiastowego wariantu.
Eksperyment
Grupa badana składała się z 28 osób, w tym czternastu mężczyzn i czternastu kobiet w wieku, średnio, około 27 lat. Badani zostali poproszeni o dokonanie wyboru pomiędzy mniejszą, ale szybszą i większą, ale odroczoną stratą albo korzyścią. Ich wartość wyrażona była w Euro - 5, 15 i 30. Kolejną zmienną był czas oczekiwania na ewentualny zysk lub stratę; zaproponowano okresy: od dziś do dwóch tygodni, od dziś do miesiąca, od dwóch tygodni do miesiąca oraz od miesiąca do miesiąca i dwóch tygodni.
Badani dokonywali wyboru poprzez przyciśnięcie prawego albo lewego przycisku po pojawieniu się na ekranie komputera bodźca - po lewej stronie ukazywały się opcje natychmiastowej straty lub zysku. W próbie kontrolnej uczestnicy mieli poczekać i wciskać prawy lub lewy przycisk, gdy zostali o to poproszeni. Eksperymentatorzy oprócz oceny preferencji mierzyli również aktywność mózgów uczestników wykonujących zadania za pomocą techniki fMRI.
Należy wspomnieć, że osoby badane zostały poinformowane o tym, że za udział w eksperymencie dostaną 16 dolarów, a także o możliwości otrzymania dodatkowego wynagrodzenia w postaci doładowania telefonu za efekty dokonanych wyborów (Faralla i in., 2015).
Wyniki
Z analizy wynika, że aż około 63% badanych preferowało większą, ale późniejszą nagrodę oraz około 82% mniejszą, ale wcześniejszą stratę. Zauważono, że tendencja do wybierania mniejszej, ale wcześniejszej straty utrzymywała się bez względu na zaproponowane wartości waluty. Natomiast skłonność do wybierania późniejszego i większego zysku rośnie wraz z oferowaną kwotą (Faralla i in., 2015).
Badanie fMRI nie wykazało żadnych różnic w aktywacji sieci neuronalnych podczas wybierania między dwoma zyskami i dwoma stratami. Ogólnie, aktywne podczas dokonywania wyboru były płaty: ciemieniowy, potyliczny i przedczołowy. Duża aktywność była widoczna szczególnie w zakręcie przyhipokampowym, brzusznej i grzbietowej części kory przedczołowej, przedklinku, tylnym zakręcie obręczy, zakręcie wrzecionowatym i móżdżku.
Okazało się jednak, że "dostępność" zysku lub straty teraz lub kiedyś angażuje odmienne struktury. Fragment zakrętu obręczy i kora środkowo-oczodołowa były pobudzone w przypadku kiedy któraś z opcji była dostępna natychmiast. Dużą aktywność można było zauważyć w środkowo-przednim zakręcie, zakręcie czołowym górnym, przedklinku i zakręcie kątowym.
Natomiast jeżeli mówimy o opcjach odroczonych, dostępnych za jakiś czas - kora ciemieniowa i potyliczna odgrywały tutaj największą rolę. Chodzi przede wszystkim o przedśrodkowy, środkowy oraz górny zakręt, płat skroniowy, zakręt wrzecionowaty, móżdżek, zakręt potyliczno-przyśrodkowy, klinek i płacik ciemieniowy górny i dolny.
Nie zaobserwowano szczególnej aktywności w zależności od wysokości zysku i straty (Faralla i in., 2015).
Wnioski
Istnieją dwa różne systemy neuronalne, które zależnie od dostępności danej opcji w czasie "budzą się".
Pierwszy z nich, kojarzony z wczesną albo natychmiastową korzyścią i stratą obejmuje struktury łączące się z emocjami i motywacją. Mowa głównie o układzie limbicznym i okołolimbicznym, które obfitują w neurony dopaminergiczne, co z kolei kojarzone jest zarówno z impulsywnością, jak i przetwarzaniem różnych typów nagród - w tym pieniędzy.
Częściami mózgu związanymi z wybieraniem opcji dostępnej za tydzień, miesiąc lub dłużej są fragmenty kory potylicznej i ciemieniowej. Bywają one zaangażowane m.in. w procesy pamięciowe (szczególnie pamięć robocza), procesy uwagi, tworzenie reprezentacji bodźców ilościowych, planowanie i rozwiązywanie problemów. Podejrzewa się, że udział w tak wielu procesach poznawczych ma swoje odzwierciedlenie w tendencji do wybierania nagród lub strat w późniejszym terminie.
Anna Szymczak
Faralla, V., Dimitri, N., Benuzzi, F., Lui, F., Nichelli, P., Baraldi, P. (2015). Neural corrleates in intertemporal choice of gains and losses. Journal of neurosciency, psychology and economics, 8(1), 27-47.
McClure, S. M., Laibson, D. I., Loewenstein, G., Cohen, J. D. (2004). Separate neural systems value immediate and delayed monetary rewards. Science,
306, 503–507.
Kable, J. W., Glimcher, P. W. (2007). The neural correlates of subjective value during intertemporal choice. Nature Neuroscience, 10, 1625–1633.
|
|
|
|
|
|
