Według danych epidemiologicznych choroba Parkinsona jest drugą najczęściej występującą chorobą neurodegeneracyjną (zaraz po chorobie Alzheimera), dotyka ona około 0,3% populacji ogólnej. Zapadalność na nią rośnie wraz z wiekiem, chorobowość już w przedziale 40-60 lat osiąga 1% i stabilizuje się dla przedziału 80+ na poziomie 4%.

Deep brain stimulation

Jedną z metod leczenia tego schorzenia jest głęboka stymulacja mózgu (ang. deep brain stimulation, DBS). DBS polega na wszczepieniu urządzenia (rozrusznika mózgu), które poprzez wysyłane impulsy elektryczne stymuluje określoną część mózgu. W przypadku choroby Parkinsona jest to najczęściej jądro niskowzgórzowe Luysa – jedno z pięciu jąder podstawnych u człowieka. Jądro to zaliczane jest do układu pozapiramidowego, jego uszkodzenia przejawia się za pomocą hemibalizmu. Jednakże stymulacji może być poddana także inna struktura mózgu, wg zaleceń „wybór powinien być dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjenta”. DBS nie leczy choroby, natomiast pomaga w zwalczeniu niektórych jej objawów oraz widocznie podnosi jakość życia pacjenta. Procedura stosowana jest u pacjentów, u których choroby nie można kontrolować za pomocą leków. Metoda ta stosowana jest nie tylko przy chorobie Parkinsona, ale także innych zaburzeniach np. drżeniu samoistnym czy dystonii.

Prozodia

Prozodia to właściwość mowy nadająca jej zabarwienie emocjonalne, składają się na nią akcent, intonacja i iloczas. Rozróżniamy prozodię lingwistyczną i emocjonalną. Ta pierwsza odnosi się do akcentu oraz intonacji pozwalającej stwierdzić czy zdanie ma charakter pytający, rozkazujący czy też oznajmujący. Dzięki tej drugiej jesteśmy w stanie określić uczucia nadawcy komunikatu. Pozwala nam ona rozpoznać ironię czy sarkazm. Rozpoznanie czy wypowiedziane przez naszego rozmówcę zdanie „nic mi nie jest” oznacza – „wszystko jest w porządku” czy „nic nie jest w porządku, odczep się”, zawdzięczamy prozodii emocjonalnej. Gdybyśmy nie posiadali zdolności do jej odczytywania, duża część kontaktów międzyludzkich uległaby dla nas spłyceniu. Okazuje się, że wg niektórych badań taka jest cena leczenia za pomocą wyżej wspomnianego DBS. Jednakże, nie ma zgody co do tej kwestii – badania dają sprzeczne rezultaty. Pomóc w rozwiązaniu tego zagadnienia postanowili naukowcy z Uniwersytetu w Patras w Grecji.

Badanie

W grupie badawczej było 16 (14 w drugiej części badania) osób ze stwierdzoną chorobą Parkinsona leczonych stymulacją jądra niskowzgórzowego Luysa za pomocą DBS. U wszystkich uczestników zostały wykluczone inne zaburzenia neurologiczne lub laryngologiczne. Eksperyment podzielony był na dwie części. Każdą część badani wykonywali dwa razy (z kilkunastu lub kilkudziesięciominutową przerwą), raz z włączonym „rozrusznikiem mózgu”, a drugi raz z wyłączonym.

Pierwsza dotyczyła percepcji prozodii. Słowo „tak” oraz zdanie „Maria idzie na Uniwersytet” (oba po grecku) było prezentowane uczestnikom kilkakrotnie, różniąc się jednak za każdym razem właściwościami prozodii. Słowo „tak” zostało wybrane, ponieważ jest powszechnie stosowane w języku greckim oraz może zmieniać znaczenie w zależności od nadanej mu prozodii, a więc jej rozumienie niejako determinuje rozumienie tego słowa. Wszystkie wypowiedzi zostały nagrane przez profesjonalnego lektora i były dla wszystkich pacjentów takie same. Badani wiedzieli jakie słowo lub zdanie usłyszą oraz to, że towarzyszyć temu będzie różny ładunek w zakresie prozodii; nie wiedzieli jednak w jakiej kolejności je usłyszą, ponieważ każdemu uczestnikowi prezentowane były one losowo. Uczestnicy mieli przyporządkować nagranie do przedstawionej im listy z określeniami; dla słowa – neutralne, pytające lub smutek, dla zdania – neutralne, pytające, złość lub podziw.

Druga część badania dotyczyła przeciwnego procesu, a więc ekspresji prozodii. Badani odsłuchiwali profesjonalne nagrania lektora (te same co w pierwszym etapie), a następnie mieli powtórzyć je w taki sam sposób, zwracając szczególną uwagę na uczucia i nastrój mówiącego. Ich wypowiedzi zostały nagrane i poddane ocenie 50 sędziów kompetentnych, którzy mieli za zadnie stwierdzić na sześciostopniowej skali, jak dobrze pacjenci odwzorowali wypowiedzi lektora.

Wyniki

W zadaniu dotyczącym percepcji prozodii nie stwierdzono całościowych różnic między pacjentami z aktywnym (DBS-on) i nieaktywnym (DBS-off) „rozrusznikiem”. Jednakże były znaczące różnice, co do poszczególnych intonacji. Pacjenci DBS-on znacznie częściej błędnie klasyfikowali intonację neutralną jako pytającą, a z drugiej strony znacznie rzadziej popełniali odwrotną pomyłkę, czyli zaklasyfikowanie intonacji pytającej jako neutralnej.

Natomiast w zadaniu dotyczącym ekspresji pacjenci DBS-off wypadli ogólnie lepiej niż pacjenci DBS-on. Wypadali lepiej także w pojedynczych porównaniach dotyczących określonej intonacji; nie było natomiast żadnego porównania na korzyść pacjentów z DBS-on.

Wnioski

Badanie nie potwierdza wpływu głębokiej stymulacji mózgu na percepcję prozodii, ukazuje jednak negatywny wpływ DBS na językową ekspresję emocji. Takie zestawienie wyników jest cenne, gdyż pozwala szukać konkretnych przyczyn tego stanu rzeczy. W literaturze poszukiwania tego stanu rzeczy koncentrują się na zaburzeniach pracy krtani lub strun głosowych.

Słabością badania jest niewątpliwie brak ślepej próby, badani wiedzieli, kiedy mają włączony/wyłączony rozrusznik. To, że mieli świadomość, czy stymulator jest włączony czy nie, mogło mieć przełożenie na wyniki badania.

Do zalet należy zaliczyć przebadanie tych samych uczestników we wszystkich czterech warunkach eksperymentalnych, co wyklucza różnice indywidualne jako czynnik wpływający na wyniki.

Z pewnością cenne są wyniki tego badania, które wskazują na konkretny aspekt zaburzeń prozodii u pacjentów leczonych za pomocą DBS. Pozwoli to w przyszłości, na dokładniejsze poszukiwania przyczyn tego stanu rzeczy, co - miejmy nadzieję – pozwoli na jej wyeliminowanie i przełoży się na większy komfort życia kolejnych pacjentów poddawanych terapii DBS.

Na podstawie:

Kastamoniti, D., Georgiopoulos, M., Constantoyannis, C., Sakellaropoulos, G., (2017). Emotional prosody of Parkinsonians following subthalamic nucleus deep brain stimulation. Journal of Neurolinguistics 42 (2017) 23-30

Bibliografia:

Zaidat O.O., Lerner A.J. wyd. I polskie, red. H. Kwieciński, Neurologia. The Little Black Book. Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2010.