Osoby starsze, poza utratą sprawności fizycznej, często doświadczają izolacji społecznej, która wiąże się z poczuciem osamotnienia. Zaburzenia depresyjne są rozpowszechnione wśród pacjentów domów opieki, szpitali itp. Seniorzy cierpiący na choroby otępienne dodatkowo zmagają się z utratą wiedzy o świecie oraz z zanikiem umiejętności społecznych. Choroby otępienne nierzadko powiązane są z różnorodnymi objawami psychiatrycznymi. W zachowaniu chorego pojawia się między innymi agresja, niepokój, halucynacje, które dodatkowo utrudniając kontakt z innymi ludźmi. Praca z osobami dotkniętymi chorobami otępiennymi w dużej części polega na wspieraniu ich umiejętności społecznych, np. poprzez muzykoterapię, zajęcia manualne, terapię za pomocą zwierząt.

Terapia za pomocą zwierząt

Terapia z udziałem zwierząt ma przynieść poprawę w trzech obszarach: psychologicznym, przez relaksację, fizjologicznym, przez obniżenie się poziomu stresu i poprawę parametrów życiowych oraz społecznym, przez stymulację komunikacji pomiędzy pacjentami, opiekunami. Ta forma terapii zyskała naukowe potwierdzenie swojej skuteczności

Nie zawsze jednak terapia za pomocą zwierząt jest możliwa, z racji roznoszonych przez zwierzęta bakterii i wirusów, ryzyka zadrapań, powodowania reakcji alergicznych. Z myślą o miejscach, w których terapia za pomocą zwierząt przyniosłaby korzyści, jednak nie jest możliwa (domy opieki, szpitale), powstała idea stworzenia interaktywnego robota-zwierzaka, który spełniałby cele swojego żywego pierwowzoru.

Robot jako alternatywa

Robot Paro to prawie trzykilogramowa, biała foka. Został wyprodukowany w Japonii. Pierwszy raz zaprezentowano go szerokiej publiczności w 1993 roku, do sprzedaży trafił w 2005 roku. Prace nad nim trwały 12 lat. Cena w wynosi w przybliżeniu 4,5 tys. dolarów.

Paro uzyskuje zaangażowanie psychiczne ludzi. Zachowanie robota podczas interakcji ma być interpretowane tak, jakby Paro posiadał uczucia. W tym celu posiada około 340 czujników, 5 sensorów: słuchu, światła, temperatury, dotyku, postawy oraz trzy wewnętrzne systemy: analizujące informacje sensoryczne, wbudowany rytm dobowy oraz generator różnych zachowań, uwzględniając porę dnia i nocy. Posiada miękkie, białe ale przede wszystkim, hipoalergiczne futro. Futro jest ręcznie strzyżone przez doświadczone fryzjerki, aby nadać foce “naturalny kształt” foki kanadyjskiej, która była jego pierwowzorem. Podobnie, wysokiej jakości są rzęsy foki. Jej wygląd oraz dotyk ma sprawiać użytkownikowi przyjemność. Foka jest miękka i dostarcza ciepła. Paro wyposażony jest nawet w płytkę elektromagnetyczną, aby nie oddziaływać na rozruszniki serca! Ładowarka do robota ma kształt smoczka. Robot jest bardzo prosty w obsłudze i nie wymaga przeszkolenia technicznego.

Dlaczego foka?

Pewnie zastanawialiście się, dlaczego wybrano akurat kształt foki? Roboty interaktywne dostępne są w trzech wersjach: zwierząt dobrze znanych (pies, kot), średnio znanych (foka), istot abstrakcyjnych. W kwestionariuszach oceniano obiektywną ocenę użytkowników. Koty i foki były ocenione najwyżej, przy czym kot jest zbyt dobrze znanym zwierzęciem i robot wydaje się mało naturalny. Foki, jako zwierzęta mniej znane, już takiej niezgodności nie przysporzyły. Badania na prawie 2 tysiącach osób w Japonii, Szwecji, Wielkiej Brytanii, Włoszech, Korei i USA wykazały największe zadowolenie z korzystania z fok. Wyprodukowano wersje foki z białym, brązowym i różowym futrem. Różowe foki również się nie przyjęły.

Co potrafi Paro?

Robot nastawiony jest na interakcję. Dzięki czujnikom wychwytuje obecność człowieka w pobliżu i zaczyna się ruszać, popiskiwać oraz domagać się głaskania. Podczas głaskania mruczy i mruży oczy. Bity skowycze. Przekrzywia głowę w stronę, z której dobiega dźwięk. Dobrze traktowany jest towarzyski i przyjazny. Często bity staje się antyspołeczny i piszczy nawet podczas głaskania. Kontakt z nim stopniowo buduje psychiczne i emocjonalne zaangażowanie.

Założeniem terapeutycznym Paro jest zachęcenie osoby do budowania zaangażowania i wyrażania swoich uczuć, łagodzenie poczucia samotności, nawiązywanie interakcji społecznych z innymi ludźmi. Służy złagodzeniu napięć emocjonalnych i lęku, relaksowi. Ma łagodzić stres i sprawiać radość. Od strony poznawczej Paro stymuluje wiedzę o zwierzętach oraz doświadczenia związane z obcowaniem z nimi. Oddziałuje w zakresie komunikacji niewerbalnej.

Wpływ terapeutyczny na osoby starsze i pacjentów z otepieniem

Wiele danych potwierdza pozytywny wpływ Paro na osoby, które na skutek choroby otępiennej w znaczącym stopniu ograniczyły swoje możliwości komunikacji. Skuteczność robota jest porównywalna do terapii z udziałem żywych zwierząt.

Przykładowo, w klinikach neurochirurgii zbadano efekt terapii za pomocą Paro na fizjologiczne efekty leczenia. Wykonano pomiar EEG przed i po dwudziestominutowym kontakcie z robotem. Aktywność 50% z 14 niepoprawnie funkcjonujących obszarów kory uległa poprawie po interakcji z Paro. Największy efekt był u tych pacjentów, którzy szczerze polubili robota.

Paro asystował starszym osobom w dziennym domu opieki. Przed kontaktem, nastrój pacjentów został oceniony za pomocą skali wyrazu twarzy i kwestionariuszów. Zmiany w reakcji na stres były mierzone poprzez hormony zawarte w moczu: 17-ketosteroidy (metabolity glikokortykosteroidów) oraz 17-hydroksykortykosteroidy (steroidy nadnerczowe). Stres doświadczany przez personel opiekujący się starszymi osobami również mierzony był za pomocą kwestionariusza.

Robot Paro został umieszczony w ośrodku na 5 tygodni, po których dokonano ponownych pomiarów. Nastrój pacjentów poprawił się dzięki interakcjom z Paro. Poziom hormonów w moczu wykazał wzrost zdolności pacjentów do radzenia sobie ze stresem. Stres doświadczany przez personel również zmniejszył się, gdyż pacjenci zajęci Paro wymagali miejszej bezpośredniej opieki.

W innym przypadku Paro dostępny był w wspólnej przestrzeni w domu opieki. Był aktywny przez 9 godzin dziennie, a badacze mierzyli zmiany w spontanicznych interakcjach z Paro. Wcześniej każdy z biorących w eksperymencie badanych przechodzi wywiad, aby określić jego stan psychologiczny i społeczny. Sieć społeczna każdego badanego została przeanalizowana. Aktywność pacjentów w wspólnym miejscu była nagrywana. W tym badaniu również analizowano obecność hormonów 17-ketosteroidów i 17-hydroksykortykosteroidów w moczu. Interakcje z Paro związane były ze wzrostem kontaktów społecznych pacjentów. Również tym razem, hormony zawarte w moczu wykazały wzrost umiejętności organizmu do radzenia sobie ze stresem.

Paro staje się modny

Paro przydaje się jako niedyrektywna forma terapii wykorzystująca różne zmysły. Dla osób starszych, chorujących na choroby otpępienne, ale również dla dzieci na oddziałach pediatrycznych, dla osób niepełnosprawnych. Wymieniać można długo. Terapia za pomocą robota powoli zyskuje sobie coraz większe uznanie. Po wykazaniu pozytywnego wpływu Paro na osoby starsze w domach opieki rząd Danii wprowadził 1000 robotów do placówek związanych z opieką nad osobami starszymi. W USA Paro jest już tak rozpowszechniony, że trafił zagościł w kultowej kreskówce “The Simpsons”. W tym roku, pierwsza foka Paro zamieszkała w Sopockim Domu Opieki Społecznej. Powstał nawet polski fanpage foki dostępny pod tym adresem: https://www.facebook.com/Foka-PARO-109892232722479/about/?ref=page_internal.

Jakie jest Wasze zdanie o terapii robotem? :)

Napisano na podstawie:

Takanori Shibata, Kazuyoshi Wada (2011).  Robot Therapy: A New Approach for Mental Healthcare of the Elderly –A Mini-Review. Gerontology, 57: 378–386