Depresja młodzieńcza jest poważnym problemem zdrowotnym i społecznym, gdyż w pewnym momencie życia dotyka nawet 20% nastolatków (Butcher, Hooley i Mineka, 2017). Dane podają, że nastoletnie dziewczyny są nawet dwa razy bardziej narażone na depresję niż ich koledzy. Różnice płciowe w zachorowalności na MDD (ang. major depressive disorder) są więc bardzo znaczące i należy mieć je na uwadze zarówno w przebiegu leczenia, jak i podczas prowadzenia badań naukowych. Wśród czynników, które mogą częściowo tłumaczyć powyższe różnice, wymienia się m.in. negatywne schematy myślowe oraz ruminacje u dziewczyn oraz ich większą wrażliwość na zmiany w obrazie własnego ciała. Nastoletnie dziewczyny przeżywają także większe wahania hormonalne oraz częściej doświadczają przykrych, a nawet traumatycznych sytuacji, w tym przemocy na tle seksualnym. Do czynników biologicznych należy zaliczyć m.in. zwiększoną podatność nastolatek na procesy zapalne oraz predyspozycje genetyczne. Ogromną rolę w etiologii młodzieńczej depresji odgrywają czynniki psychospołeczne. Dziewczyny są bardzo wrażliwe na stres o charakterze społecznym. Z kolei niskie poczucie własnej wartości jest silniejszym predykatorem depresji u chłopców. W kontekście przytoczonych różnic należy jednak podkreślić, że to właśnie chłopcy są bardziej narażeni na długotrwałe epizody depresyjne, które częściej skutkują uzależnieniem od środków psychoaktywnych, a nawet  samobójstwem. Depresja dziewczęca ma natomiast charakter typowo epizodyczny (za: Chuang i in., 2017).

Poznawcza kontrola emocji a depresja

Jednym z ważniejszych czynników mogących wyjaśnić przyczyny depresji młodzieńczej jest rozwój zdolności poznawczej kontroli stanów emocjonalnych. Kontrolę poznawczą można zdefiniować jako proces neuropoznawczy, którego celem jest kierowanie działaniem w sposób uwzględniający warunki i wymagania środowiska. Poznawcza kontrola emocji to właściwe „zarządzanie” własnymi emocjami – posiadanie wiedzy dotyczącej źródła ich pochodzenia oraz zdolność autoregulacji.  Źródeł powiązania zaburzeń kontroli poznawczej z depresją można upatrywać w poznawczej teorii depresji Becka. Badania potwierdziły związek słabej kontroli poznawczej ze zwiększoną podatnością na depresję oraz utrzymywaniem się symptomów depresyjnych u pacjentów. Powyższe przesłanki skłoniły badaczy do próby wyjaśnienia, w jaki sposób poznawcza kontrola emocji może korespondować z różnicami płciowymi obserwowanymi w depresji młodzieńczej.

Przebieg badania

Badanie dotyczące neuronalnych wskaźników kontroli poznawczej przeprowadzono przy użyciu funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI). Podczas pomiaru badani wykonywali zadanie w paradygmacie go/no-go.  Afektywna wersja zadania go/no-go opiera się na ocenie przetwarzania bodźców o pozytywnej i negatywnej walencji. Procedura obejmuje kilka bloków, podczas których badanym prezentuje się słowa o zabarwieniu pozytywnym, neutralnym i negatywnym. Zadanie polega na wybraniu słowa zgodnego z podaną wcześniej kategorią (zabarwienie emocjonalne), a uzyskiwane w ten sposób dane obejmują przede wszystkim latencję (czas reakcji), liczbę pominięć i błędów. W przytoczonym badaniu uczestnikom prezentowano wyrazy na 450 ms (przerwy między kolejnymi słowami trwały 750 ms) i polecono naciskać przycisk w czasie gdy prezentowane było słowo należące do kategorii (go). W przypadku słów nienależących do kategorii (dystraktorów) należało zahamować reakcję (no go). W czasie zadania dokonywano pomiaru aktywności neuronalnej za pomocą fMRI, którą uznano za wskaźnik kontroli poznawczej. W badaniu wzięli udział nastolatkowie z depresją oraz odpowiednio dobrana grupa kontrolna. Obie grupy podzielono kolejno ze względu na płeć, aby kontrolować zmienność wyników zależną od różnic międzypłciowych.

Interpretacja wyników

Wśród danych behawioralnych wyodrębniono dwa podstawowe wskaźniki:

- happy distractor contrast (HDC): czas reakcji na słowa o negatywnym zabarwieniu (go) przy dystraktorach pozytywnych (no go) - czas reakcji na słowa o negatywnym zabarwieniu (go) przy dystraktorach neutralnych (no go);

- sad distractor contrast (SDC): czas reakcji na słowa o pozytywnym zabarwieniu (go) przy dystraktorach negatywnych (no go) - czas reakcji na słowa o pozytywnym zabarwieniu (go) przy dystraktorach neutralnych (no go).

Dzięki tym wskaźnikom możliwa stała się obiektywna ocena czasu reakcji na bodźce o dodatniej
i ujemnej walencji oraz ich relacja z aktywnością neuronalną.

Jak zatem wyglądało to wśród badanych osób? W całej grupie nie odnotowano różnic we wskaźniku HDC, co sugeruje, że aktywność neuronalna wygląda podobnie w przypadku reagowania na dystraktory o zabarwieniu pozytywnym i neutralnym. W przypadku SCD zauważono natomiast zmienioną aktywność w tylnym zakręcie obręczy oraz w zakręcie nadbrzeżnym (część kory ciemieniowej) u chłopców z depresją. Dokładniejsza analiza wskazała na bardziej specyficzne różnice. W porównaniu ze zdrowymi rówieśnikami u nastoletnich chłopców z depresją odnotowano obniżoną aktywność móżdżku. Uwzględniając czynnik wieku, wykazano, że połączenia między móżdżkiem a górnym zakrętem czołowym umacniają się wraz z wiekiem u zdrowych mężczyzn, lecz stają się coraz słabsze w przebiegu depresji.

Szczególnie interesującym obszarem mózgu, który wydaje się mieć znaczenie w powstawaniu różnic płciowych w depresji, jest wspomniany już zakręt nadbrzeżny. Jest to region szczególnie zaangażowany w procesy uwagowe i pamięć roboczą związaną z przetwarzaniem bodźców emocjonalnych. Badania wskazują, że właśnie ten obszar jest hiperaktywny u mężczyzn podczas zadań wymagających poznawczej kontroli bodźców negatywnych. Przytoczone badania umacniają hipotezę sugerującą, że być może właśnie zakręt nadbrzeżny jest regionem zróżnicowanym płciowo, który może przyczyniać się do obserwowanych różnic w epidemiologii depresji młodzieńczej.

Na podstawie:

Chuang, J. Y., Hagan, C. C., Murray, G. K., Graham, J. M., Ooi, C., Tait, R., Holt, R. J., Elliott, R., van Nieuwenhuizen, A. O., Bullmore, E., Lennox, B. R., Sahakian, B. J., Goodyer, I. M. & Lennox, B. R. (2017). adolescent Major Depressive Disorder: neuroimaging evidence of sex Difference during an affective go/no-go Task. Frontiers in psychiatry, 8.

Literatura dodatkowa:

Butcher, J.N., Hooley, J.M., Mineka, S. (2017). Psychologia zaburzeń. Sopot: GWP.