Kreatywność już w przeszłości była kojarzona z nietypowym funkcjonowaniem uwagi, ale wciąż zagadką jest to, jakie aspekty tych dwóch procesów pozostają ze sobą w związku (Zambelina i in., 2015). Omawianym tematem zainteresowali się ostatnio naukowcy z Northwestern University w USA. Wyniki ich badań zdają się wiele wyjaśniać, choć jest to oczywiście tylko jeden z pierwszych kroków w kierunku zrozumienia istoty geniuszu.

Podstawy teoretyczne badania

Podstawą teoretyczną eksperymentu były wcześniejsze doniesienia mówiące o tym, że osoby odznaczające się wysoką kreatywnością cechują się także bardziej przepuszczalnym filtrem uwagi (ang. leaky attention). Oznacza to, że takie osoby rzadziej hamują analizę bodźców, które trafiają do pola ich uwagi. Może to wpływać na wzrost kreatywności poprzez zwiększanie liczby bodźców, które – nawet jeśli  początkowo są ze sobą kompletnie niezwiązane – ostatecznie służą powstawaniu nowych i użytecznych kombinacji (Carson i in., 2003). Takie funkcjonowanie uwagi ma oczywiście słabe strony – mniejsza selektywność w odbiorze bodźców skutkuje większą podatnością na dystraktory*. Należy pamiętać o tym, że pomiar uwagi i związanej z nią kreatywności w warunkach laboratoryjnych nie musi mieć wiele wspólnego z real world attention, a więc funkcjonowaniem uwagi w codziennych warunkach. Naukowcy z Northwestern University, opierając się na wcześniejszych badaniach, założyli, że myślenie dywergencyjne** mierzone w badaniach eksperymentalnych wiąże się z elastycznością i giętkością uwagi, która polega na zdolności do maksymalnego skupiania się na zadaniu i szybkim przechodzeniu między kolejnymi aktywnościami. Z kolei uwaga charakteryzująca się wysoką przepuszczalnością (leaky attention) jest ściśle związana z codziennym funkcjonowaniem i mierzonym za jej pomocą wskaźnikiem osiągnięć życiowych. Omawiane badanie miało na celu określenie, jak proces hamowania nieistotnych bodźców docierających do pola uwagi wiąże się z opisanymi miarami kreatywności.

Na czym polegało badanie?

W badaniu wzięło udział 97 zdrowych, młodych osób (śr. wieku = 20,55). Zostali przebadani laboratoryjnym testem myślenia dywergencyjnego oraz uzupełnili Kwestionariusz Osiągnięć Twórczych mierzący ich życiowe osiągnięcia określane jako „kreatywne” (Creative Achievement Questionnaire). Badaniu poddane zostały także osiągnięcia akademickie uczestników (Scholastic Assessment Test, American College Testing). Kolejnym etapem były pomiary elektrofizjologiczne wykonane przy użyciu elektroencefalografu (EEG). Dzięki temu możliwe było przeprowadzenie badania w oparciu o paradygmat bramkowania sensorycznego (sensory gating paradigm). Jest ono specyficznym neuronalnym markerem bardzo wczesnej formy uwagi, mierzonej jako P50 ERP (ang. event-related potential – potencjał wywołany). Jest to neurofizjologiczna odpowiedź mózgu pojawiająca się 50 milisekund po prezentacji bodźca. Dzięki pomiarowi EEG możliwe było obserwowanie elektrycznej aktywności mózgu pojawiającej się w odpowiedzi na konkretny bodziec i analizowanie różnic, jakie są związane z różnymi miarami kreatywności.
 
Wyniki

Analiza wyników EEG wykazała brak związku pomiędzy dwoma odrębnymi miarami kreatywności – testem myślenia dywergencyjnego i Kwestionariuszem Osiągnięć Twórczych (CAQ). Może to sugerować, że są to miary niezależne, odnoszące się do innych aspektów kreatywności i posiadające odmienne wskaźniki neurofizjologiczne. Myślenie dywergencyjne okazało się pozytywnie związane z osiągnięciami akademickimi (p=0, 03). Według badań nie łączą się z nimi wyniki Kwestionariusza Osiągnięć Twórczych (p>0.78).

Dyskusja

Badania potwierdziły, że neurofizjologiczny wskaźnik funkcjonowania uwagi jest czynnikiem wrażliwym na różnice indywidualne w zakresie kreatywności. Dwie miary kreatywności, czyli myślenie dywergencyjne oraz wskaźnik kreatywnych osiągnięć życiowych są względem siebie odrębne i w inny sposób wpływają na osiągnięcia akademickie. Myślenie dywergencyjne wiąże się z selektywnym bramkowaniem uwagi i ma dużo wspólnego z osiągnięciami szkolnymi. Z kolei za kreatywne osiągnięcia życiowe bardziej odpowiada przepuszczalny filtr uwagi i nie mają one wiele wspólnego z osiągnięciami akademickimi. Czy więc umiejętność skupiania uwagi bezpośrednio przekłada się na sukces akademicki, a uwaga „przepuszczalna” na szeroko pojęty sukces życiowy? Z pewnością byłoby to zbytnie uproszczenie. Nie można też jednoznacznie rozdzielać osiągnięć szkolnych od osiągnięć życiowych, bo dlaczego zakładać, że ostatecznie nie mogą iść ze sobą w parze? Związki je łączące są z pewnością o wiele bardziej złożone i ich wyjaśnienie wymaga jeszcze wielu dalszych obserwacji. Wyniki opisywanego badania są jednak zastanawiające i inspirujące. Być może stereotyp człowieka sukcesu, który jest ułożony i uporządkowany jest nieco fałszywy? Może ktoś, kto dzięki swojej kreatywności osiąga sukces to raczej typ ekscentryczny, zakręcony i mający milion pomysłów na minutę? Póki co pewne jest jedno, wysoka przepuszczalność uwagi, polegająca na nieodrzucaniu pozornie bezsensownych bodźców i pomysłów, może dać więcej korzyści niż ktokolwiek wcześniej przypuszczał.

*dystraktor – bodziec rozpraszający uwagę
**myślenie dywergencyjne – myślenie zakładające wiele punktów widzenia i możliwych rozwiązań; zazwyczaj polega na generowaniu maksymalnej ilości nowych/niezwyczajnych rozwiązań (Runco, Acar, 2012)

Literatura:
Zabelina, D.L., O’Leary, D., Pornpattananangkul, N., Nusslock, M.B. (2015). Creativity and sensory gating indexed by the P50: Selective versus leaky sensory gating in divergent thinkers and creative achievers. Neuropsychologia 69(2015), 77-84.