Popularność różnego rodzaju treningów poznawczych stale wzrasta. Za ich powodzeniem stoi przekonanie, że ‘brain fitness’ realnie poprawia stan procesów poznawczych, takich jak pamięć, uwaga czy funkcje wykonawcze. 

Badacze z Uniwersytetu Pensylwanii zadali pytanie o to, czy udział w komercyjnym programie treningu poznawczego (Lumosity) wpłynie na funkcjonowanie poznawcze i procesy związane z podejmowaniem decyzji u zdrowych osób. Punktem wyjścia opisywanych badań była – znana już wcześniej – obserwacja związana z tym, że wybór natychmiastowej (nieodroczonej) oraz ryzykownej (nie zaś pewnej) nagrody jest typową cechą wielu zaburzeń zachowania – np. nałogowego palenia papierosów lub przejadania się. Zgodnie z hipotezą autorów badań, impulsywne wybory, które nieodłącznie wiążą się z niedostateczną samokontrolą, powinny poddawać się pozytywnemu wpływowi treningu poznawczego. Jak wyglądało to w rzeczywistości?

Procedura i przebieg badania

W badaniu wzięło udział 128 młodych dorosłych, którzy na początku eksperymentu oraz po upływie 10 tygodni zostali przebadani za pomocą baterii testów oceniających funkcjonowanie poznawcze oraz proces podejmowania decyzji. Na czas 10 tygodni dzielących oba pomiary, badanych przypisano do jednej z dwóch grup. Grupę eksperymentalną stanowiły osoby biorące udział w komercyjnym programie internetowego treningu poznawczego. Osoby z grupy kontrolnej grały w tym czasie w internetowe gry video, które nie miały charakteru treningu poznawczego. Badanie rozpoczęło się od wstępnego skanu mózgu za pomocą funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI). Leżąc w skanerze, badani wykonywali zadania dotyczące odraczania nagrody oraz wrażliwości na ryzyko. Zadanie związane z odraczaniem nagrody polegało na dokonywaniu wyborów między mniejszą i natychmiastową a większą, ale odroczoną w czasie nagrodą pieniężną. Sesja składała się z wielu pojedynczych wyborów, w których trakcie zmieniały się warunki dotyczące zarówno wartości nagrody, jak i czasu jej odroczenia. Drugie zadanie opierało się na dokonaniu wyboru między mniejszą i gwarantowaną a większą, ale mniej pewną nagrodą. Podczas wykonywania obu zadań mierzono aktywność mózgu, dzięki czemu można było ocenić, które obszary są szczególnie zaangażowane w tego typu działania. W skład baterii testów poznawczych weszły testy badające uwagę, pamięć roboczą, kontrolę wykonawczą, zahamowanie odpowiedzi oraz giętkość poznawczą. Po wstępnych pomiarach osoby badane zostały poinstruowane, w jaki sposób mają wykonywać trening funkcji poznawczych. Program treningowy obejmował 50 półgodzinnych sesji. Po upływie 10 tygodni uczestnicy badania zostali ponownie poddani tym samym pomiarom.

Wyniki i dyskusja

Analiza uzyskanych wyników wskazuje na to, że trening poznawczy nie miał żadnego wpływu na proces podejmowania decyzji, a także na stan badanych funkcji poznawczych. Co ciekawe, podczas drugiego pomiaru badani uzyskali lepsze wyniki w testach. Nie odnotowano jednak żadnych różnic między grupą, która ukończyła trening a grupą kontrolną. Wydaje się, że zarówno ćwiczenia poznawcze, jak i neutralne gry video nie poprawiły funkcjonowania poznawczego ani procesów decyzyjnych u badanych osób. Zaobserwowano jedynie typowy efekt wyćwiczenia pewnych umiejętności.

Interpretacja danych z funkcjonalnego rezonansu magnetycznego także nie wykazała zmian aktywności neuronalnej zależnych od treningu poznawczego. W obu grupach odnotowano rozległą, specyficznie związaną z procesem podejmowania decyzji, aktywację różnych obszarów mózgu – przede wszystkim rejonów czołowych, ciemieniowych i sensomotorycznych. Zidentyfikowano także struktury, których aktywność związana była z subiektywną oceną wartości nagrody. Były to brzuszno-przyśrodkowa kora przedczołowa, tylny zakręt obręczy oraz brzuszne prążkowie.

Przytoczony eksperyment nie potwierdził zatem hipotezy, jakoby trening poznawczy mógł zmienić aktywność neuronalną w obszarach odpowiedzialnych za kontrolę poznawczą i wpłynąć w ten sposób na proces podejmowania decyzji. Możliwe, że zmiany, które wywołał trening były na tyle subtelne, że nie dały widocznego efektu behawioralnego. Opisane badanie nie wykazało pozytywnego wpływu treningu poznawczego na ograniczanie impulsywnych wyborów i nieprzystosowawczych zachowań. Niemniej, uzyskane wyniki nie mogą całkowicie podważyć zasadności prowadzenia treningów poznawczych, gdyż stanowią jedynie opozycję dla szeregu innych badań potwierdzających pozytywne skutki treningu mózgu. Należy zauważyć, że uczestnikami badania były młode, zdrowe osoby, które nie przejawiały żadnych dysfunkcji poznawczych ani zaburzeń samokontroli. Przeprowadzenie podobnych badań na innej grupie mogłoby być interesujące, gdyż odpowiedziałoby na pytanie o słuszność stosowania treningów poznawczych wśród ich grupy docelowej.

Na podstawie:

Kable, J. W., Caulfield, M. K., Falcone, M., McConnell, M., Bernardo, L., Parthasarathi, T., Cooper, N., Ashare, R., Audrain-McGovern, J., Hornik, R., Diefenbach, P., Lee, F. J., Lerman, C. (2017). No Effect of Commercial Cognitive Training on Neural Activity During Decision-Making. Journal of Neuroscience, 37(31), 7390-7402