Choroba Niemanna-Picka, określana potocznie jako dziecięcy Alzheimer, to rzadka choroba genetyczna, należąca do grupy zaburzeń zwanych leukodystrofiami lub chorobami spichrzeniowymi. Leukodystrofie dotyczą istoty białej mózgu, a ich postać i przebieg mogą się znacząco różnić od siebie. Choroba spichrzeniowa zaś to stan, w którym dochodzi do gromadzenia i odkładania się metabolitów rozmaitych substancji w komórkach i tkankach organizmu, co skutkować będzie objawami chorobowymi. W przypadku choroby Niemanna-Picka są to głównie tłuszcze, akumulujące się zwykle w mózgu, wątrobie, śledzionie, płucach i szpiku kostnym. U każdej osoby choroba może przebiegać inaczej.
Jak wspomniano wcześniej, choroba Niemanna-Picka jest chorobą rzadką. Chorobę, czy zaburzenie uznaje się za rzadkie, jeśli dotyczą nie więcej niż jedną osobę na 2000. Rozpowszechnienie poszczególnych typów choroby Niemmana-Picka oszacowano następująco:
W niektórych populacjach choroba Niemanna-Picka występuje częściej. Typ A i B jest charakterystyczny dla Żydów Aszkenazyjskich; typ B dla Obszaru Maghreb (Tunezja, Moroko, Algieria) Afryki Północnej; typ C dla Hiszpańsko-Amerykańskiej populacji w południowym Nowym Medyku i Colorado, a typ D dla Francusko-Kanadyjskiej w Nowej Szkocji.
Przyczyną choroby są mutacje genetyczne dziedziczone w sposób autosomalny recesywny. Mutacje genu SMPD1 odpowiadają za pojawienie się typu A i B. Zmutowane geny NPC1 i NPC2 są przyczyną typu C. Typ D najprawdopodobniej wynika z mutacji w genie NPC1.
Objawy choroby Niemanna-Picka są różnorodne i niejednoznaczne. Każdy typ ma jednak wyróżniające cechy, jak np. moment wystąpienia objawów oraz zajęte przez chorobę narządy.
W typie A, problemy zdrowotne pojawiają się w okresie noworodkowym lub niemowlęcym. Są to głównie: żółtaczka, powiększona wątroba (hepatomegalia), uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego (czego wyrazem są np. nieprawidłowe odruchy, napady padaczkowe i niepełnosprawność intelektualna). Niestety rokowanie w tym typie jest niepomyślne. Okres przeżycia dzieci twynosi od 2 do 4 lat.
Typ B również charakteryzuje powiększona wątroba, ale też splenomegalia, czyli powiększenie śledziony. Jednoczesne powiększenie wątroby i śledziony nazywamy hepatosplenomegalią. Co istotne, układ nerwowy jest oszczędzony. Dzieci jednak mogą doświadczać trudności w oddychaniu spowodowanych powiększeniem narządów (które uciskają na przeponę i zmniejszają pojemność klatki piersiowej) i niewydolnością prawokomorową serca. Pierwsze objawy wskazujące na chorobę pojawiają się w dzieciństwie lub okresie dojrzewania. W tym typie czas przeżycia sięga późnego dzieciństwa lub okresu dorosłego.
W obydwu typach za wystąpienie objawów odpowiada akumulowanie w narządach sfingomieliny. W typie A jest to skutek braku produkcji enzymu rozkładającego tą substancję (sfingomielinaza). W typie B, produkcja enzymu jest niewystarczająca. Badaniem różnicującym oba typy jest poziom sfingomielinazy we krwi.
W typach C i D (wariant Nova Scotia) okres wystąpienia pierwszych dolegliwości jest zmienny. Może być to okres dzieciństwa, dojrzewania oraz dorosłości. W obu typach stwierdza się umiarkowaną hepatosplenomegalię. Może dojść do poważnego uszkodzenia mózgu, co będzie skutkowało m.in. zaburzeniami chodu, połykania, niezdolnością patrzenia w dół. Pojawia się także postępująca utrata wzroku i słuchu. We krwi rośnie poziom cholesterolu, a w narządach wewnętrznych dochodzi do gromadzenia złogów cholesterolu i innych lipidów.
Niestety choroba jest śmiertelna. Osoby chore umierają we wczesnej dorosłości (druga dekada życia). Istnieją doniesienia o dłuższym czasie przeżycia, który wynosił powyżej 40 lat, jednak są to rzadkie sytuacje.
Rozpoznania choroby dokonuje się na podstawie objawów fizykalnych oraz wyników badań: poziomu sfingomielinazy, lipidogramu oraz badań genetycznych. Jest też możliwość wykonania inwazyjnych badań prenatalnych, jeśli w rodzinie wystąpiła już choroba i znana jest mutacja, która ją wywołała. Wówczas wykonywana jest amniopunkcja genetyczna (pobranie płynu owodniowego i badania genetyczne pobranych komórek).
Choroba Niemanna-Picka na dzień dzisiejszy jest chorobą niewyleczalną. Objawy postępują z czasem i trudno je zatrzymać. W typie A jeszcze nie udało się wynaleźć skutecznej metody leczenia.
W typie B obserwuje się zadowalające efekty terapeutyczne po przeszczepie szpiku kostnego. W typie C stosowawany jest lek sierocy – miglustat – znany jako Zavesca. Terapia lekiem jest droga i nierefundowana. Dieta niskocholesterolowa w typach C i D nie przynosi poprawy.
Warto wspomnieć, że największe nadzieje pokłada się w terapiach enzymatycznych i genowych, pozostających jeszcze w fazie badań naukowych. Aktualnie badany jest wpływ około 5000 substancji na dynamikę choroby Niemanna-Picka.
Dzieci z chorobą Niemanna-Picka powinny być pod stałą kontrolą wielu specjalistów klinicznych, jak genetyk, neonatolog lub pediatra, neurolog, kardiolog, pulomnolog, internista, hepetolog, gastroenterolog i chirurg. Ponadto od samego początku warto współpracować z fizjoterapeutą oraz postarać się o konsulatację z neurologopedą. Można też zasięgnąć porady u dietetyka, by dobrać właściwy model żywienia dla aktualnych potrzeb zdrowotnych dziecka. Dzieci wymagają ciągłej opieki drugiej osoby.
Podsumowując, chorobę Niemanna-Picka należy podejrzewać, jeśli u dziecka występują następujące objawy: wyraźne powiększenie obwodu brzucha (hepatosplenomeglia), żółtaczka (poporodowa), trudności w oddychaniu, częste infekcje płuc, zaburzenia wzroku, trudności w karmieniu, postępujące deficyty w poruszaniu się, chodzie, nagła utrata napięcia mięśni, napady padaczkowe, nadwrażliwość na dotyk, niewyraźna mowa, a dodatkowo u starszych dzieci problemy z nauką. Pojedynczy objaw nie świadczy o chorobie. Musi zaistnieć ich kilka, w odpowiednim czasie.
Opracowano na podstawie:
2. Orphanet
3. Genetics Home Reference:
4. Greer W.L. Et all. The Nova Scotia (type D) from of Niemann-Pick disease is caused by a G3097-T transversion in NPC1. Am J Hum Genet. Jul 1998; 63(1): 52–54. doi: 10.1086/301931
Dostępy z dn. 18.01.2014 r. godz. 8:20
|
|
|
|
|
|
